انسداد قلب یک وضعیت جدی است که بر سیستم الکتریکی قلب تأثیر می‌گذارد و توانایی آن را در حفظ ضربان منظم و مطلوب مختل می‌کند. برخلاف انسدادهای عروق کرونر که باعث محدودیت در جریان خون می‌شوند، انسداد قلب زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های الکتریکی کنترل‌کننده ضربان قلب با تأخیر یا مسدود شود. این مشکل می‌تواند منجر به بی‌نظمی در ریتم قلب، سرگیجه یا حتی از دست رفتن هوشیاری شود. در حالی که برخی انواع انسداد قلب خفیف و قابل کنترل هستند، برخی دیگر می‌توانند در صورت عدم درمان، تهدیدی جدی باشند. در این مقاله، با این وضعیت آشنا می‌شویم، علائم هشداردهنده، عوامل خطر، روند تشخیص و نکات پیشگیری را بررسی می‌کنیم. اما ابتدا اصول اولیه را مرور می‌نماییم.
انسداد قلب چیست؟
انسداد قلب زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های الکتریکی که ضربان قلب را کنترل می‌کنند، کند یا متوقف شوند. این انسدادها ممکن است از خفیف (بدون بروز علائم قابل توجه) تا شدید (در آن قلب در پمپاژ خون دچار مشکل می‌شود) باشد. نوع شدید آن، نگرانی جدی‌تری است.
علائم هشداردهنده انسداد قلب
معمولاً این وضعیت با پیشرفت تدریجی همراه است، بنابراین شناسایی زودهنگام علائم اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد تا از بروز عوارض جلوگیری شود. در ادامه، برخی از علائم مهم را می‌آوریم:
- خستگی و ضعف بی‌توضیح: احساس خستگی مداوم، حتی پس از استراحت کافی، می‌تواند نشان‌دهنده عدم پمپاژ مؤثر خون توسط قلب باشد.
- سرگیجه یا احساس سبک‌سری: اختلال در ریتم قلب ممکن است منجر به عدم تأمین کافی خون به مغز و در نتیجه سرگیجه یا ضعف در ایستادن شود.
- کندی ضربان قلب (برادی‌کاردی): نبض بسیار کند می‌تواند نشانه‌ای از نوعی انسداد جزئی یا کامل قلب باشد.
- تنگی نفس: دشواری در تنفس، به ویژه در حین فعالیت بدنی، ممکن است نتیجه‌ی ناتوانی قلب در نگهداری از ریتم طبیعی باشد.
- درد یا احساس ناراحتی در قفسه سینه: اگرچه کمتر در موارد انسداد قلب نسبت به انسداد عروق کرونر دیده می‌شود، ولی برخی افراد ممکن است در اثر ضربان‌های نامنظم، احساس فشار یا ناراحتی در قفسه سینه کنند.
- بی‌هوشی ناگهانی (سنکوپ): از دست رفتن ناگهانی هوشیاری، نشانه‌ی هشداردهنده انسداد پیشرفته است، زیرا ممکن است قلب موقتاً نتواند خون کافی پمپاژ کند.
علائم انسداد قلب در مراحل شدید
انسداد قلب شدید که به آن «انسداد کامل» یا «انسداد درجه سوم» نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های الکتریکی بین قسمت‌های بالایی و پایینی قلب کاملاً مسدود شوند. این وضعیت می‌تواند به شدت توانایی قلب در حفظ ریتم مناسب و پمپاژ خون را مختل نماید. علائم این مرحله عبارتند از:
- برادی‌کاردی شدید (ضربان کند): کاهش چشمگیر ضربان قلب، معمولاً زیر ۴۰ ضربه در دقیقه، ممکن است فرد را دچار ضعف یا کسالت کند.
- سکته یا غش مکرر: حملات ناگهانی و تکراری بی‌هوشی، به دلیل کمبود خون رسانی به مغز در اثر ریتم‌های نامنظم قلب.
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه: در موارد شدید، ممکن است علائمی مشابه آنژین (درد قفسه سینه) ظاهر شود.
- تنگی نفس در حالت استراحت: مشکل در تنفس حتی در حالت استراحت، نشان‌دهنده‌ی تلاش قلب در پمپاژ مؤثر خون است.
- تخریب عملکرد حافظه یا اختلال در هوشیاری: کاهش جریان خون به مغز می‌تواند مشکلات شناختی، مانند ضعف تمرکز، گیجی یا مشکل در به‌خاطر سپردن مطالب را ایجاد کند.
- رنگ آبی پوست یا لب‌ها (سینوز): در موارد نادر، کم‌خونی ناشی از گردش ناقص خون، موجب تغییر رنگ پوست به آبی می‌شود.
- تورم در پاها یا قوزک‌ها (ادم): انسداد شدید ممکن است باعث تجمع مایعات و تورم در اندام‌های تحتانی گردد.
عوامل خطر برای انسداد قلب
برخی عوامل می‌توانند شانس ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند که شامل موارد زیر است:
- سن: با افزایش سن، به دلیل فرسودگی طبیعی سیستم الکتریکی قلب، احتمال بروز انسداد بیشتر می‌شود.
- نقص‌های مادرزادی قلب: برخی افراد با عیوب ساختاری قلب متولد می‌شوند که می‌تواند مسیرهای الکتریکی را مختل کند.
- سابقه بیماری‌های قلبی:
- انسداد عروق کرونر: انسداد عروق کرونر ممکن است به کاهش سلامت سیستم الکتریکی قلب منجر شود.
- انفارکتوس میوکارد (نارسایی قلبی): جای زخم‌های ناشی از حمله قلبی می‌تواند مانع انتقال سیگنال‌ها شود.
- نارسایی قلب: ضعف عضله قلب ممکن است به بی‌نظمی‌های الکتریکی منجر گردد.
- عفونت‌ها: عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، تب روماتیسم، یا التهاب ویروسی قلب (میوکاردیت) می‌توانند با التهاب بافت‌های قلب، فرآیند هدایت الکتریکی را مختل کنند.
- اختلالات الکترولیت‌ها: سطح پایین یا بالا بودن پتاسیم، منیزیم یا کلسیم می‌تواند فعالیت الکتریکی قلب را مختل نماید.
- داروها: داروهایی مانند بتا-بلوکورها، مسدودکننده‌های کانال کلسیم یا ضدآریتمی، ممکن است به صورت ناخواسته سبب انسداد قلب شوند.
- عمل‌های جراحی: جراحی‌های قلب و دریچه ممکن است به طور تصادفی به سیستم هدایت الکتریکی آسیب برسانند.
- عوامل وراثتی: سابقه خانوادگی انسداد قلب، یا شرایط ارثی مانند دیستروفی عضلانی یا آملوئیدوز، ممکن است ریسک را افزایش دهند.
- عوامل سبک زندگی:
- سیگار کشیدن: آسیب رساندن به عروق خونی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی.
- سبک زندگی کم‌تحرک: می‌تواند شرایط پایه‌ای قلب را تشدید کند.
- بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا سارکوئیدوز، که باعث التهاب بافت‌های قلب می‌شوند.
چگونه انسداد قلب تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این مشکل نیازمند ترکیبی از سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تخصصی است تا عملکرد و فعالیت الکتریکی قلب ارزیابی شود. مراحل معمول شامل موارد زیر است:
مصاحبه و بررسی علائم: پزشک درباره علائمی مانند سرگیجه، غش، خستگی و ضربان‌های نامنظم سوال می‌کند، و سابقه بیماری‌های خانوادگی و داروهای مصرفی را بررسی می‌نماید.
معاینه فیزیکی: بررسی ضربان قلب، فشار خون، و نشانه‌های ضعف گردش خون مانند سياه شدن پوست (سینوز).
نوار قلب (ECG/EKG): رایج‌ترین آزمون برای تشخیص انسداد قلب است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند نشان دهد آیا سیگنال‌ها از مسیر صحیح عبور می‌کنند یا خیر، و نوع انسداد (درجه یک، دو یا سه) را مشخص کند.
مانیتور هولتر: دستگاه قابل حمل که در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت، فعالیت قلب را ثبت می‌کند و در تشخیص نوسانات احتمالی در فرآیندهای ریتمی کمک می‌نماید.
مانیتور رویداد: مشابه مانیتور هولتر است اما برای مدت طولانی‌تر (هفته‌ها یا ماه‌ها) مورد استفاده قرار می‌گیرد و فعالیت قلب در حین بروز علائم مانند سرگیجه یا ضربان سریع، ثبت می‌شود.
آزمون استرس با ورزش: فعالیت الکتریکی قلب در حین انجام ورزش بررسی می‌شود تا پاسخ قلب به فشار فیزیکی و مشکلات هدایت بررسی گردد.
مطالعات الکتروفیزیولوژیک (EPS):آزمایش تهاجمی که در آن به کمک الكترودها، مسیرهای الکتریکی قلب نقشه‌برداری می‌شود و میزان شدت انسداد مشخص می‌گردد.
تصویربرداری‌های پزشکی: اکونوکاردیوگرافی (نمودار صوتی قلب): ساختار و عملکرد قلب را سنجش می‌کند.
ام آر آی یا سی تی اسکن: برای شناسایی ناهنجاری‌های ساختاری یا زخم‌های درون قلب.
آزمایش‌های خون: کمک می‌کند دلایل پایه‌ای مانند عفونت‌ها، اختلالات الکترولیت یا مشکلات تیروئید مشخص شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، سریعاً باید به پزشک مراجعه کنید:
- علائم مداوم مانند سرگیجه، غش، خستگی و ضعف
- تنگی نفس، به ویژه در حین فعالیت کم یا در حالت استراحت
- سکته یا نزدیک به غش مکرر
- ضربان قلب کند یا نامنظم
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- علائم بدتر شونده، مانند افزایش شدت یا تکرار علائم و کاهش کیفیت زندگی
در صورت داشتن عوامل خطر مانند دیابت، فشار خون بالا یا سابقه بیماری‌های قلبی، حتماً معاینات منظم را در برنامه داشته باشید.
در موارد اورژانسی سریعاً به مراقبت‌های پزشکی مراجعه نمایید، اگر تجربه کردید:
- سکته ناگهانی و بدون دلیل مشخص
- درد شدید قفسه سینه همراه با سرگیجه یا گیجی
- رنگ آبی لب‌ها یا پوست (سینوز)
چگونه از بروز انسداد قلب پیشگیری کنیم؟
برخی علل انسداد، مانند عوامل ژنتیکی یا شرایط مادرزادی، قابل پیشگیری نیستند؛ اما یک سبک زندگی سالم می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر این وضعیت ایفا کند:
- رژیم غذایی سالم قلب: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب و چربی‌های سالم برای سلامت کلی قلب
- فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های معتدل مانند پیاده‌روی، شنا و یوگا به تقویت قلب و بهبود گردش خون کمک می‌کند. حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته فعالیت متوسط داشته باشید.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن عروق را آسیب‌پذیر و خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
- محدود کردن مصرف الکل: نوشیدن الکل بیش از حد، نظم ریتم قلب را برهم می‌زند؛ مصرف در حد معتدل یا عدم مصرف، توصیه می‌شود.
- کنترل شرایط مزمن: فشار خون بالا و دیابت را کنترل کنید، سطح کلسترول را در حد سلامت نگه دارید و داروها را طبق تجویز پزشک استفاده کنید.
- مراقبت از داروها: مصرف داروهای تجویزی مانند بتا-بلوک‌ها، مسدودکننده‌های کانال کلسیم یا ضدآریتمی‌ها، حتماً طبق تجویز پزشک باشد.
- مدیریت استرس: استرس مزمن فشار خون را بالا می‌برد و باعث بی‌نظمی در ریتم قلب می‌شود. روش‌هایی مانند مدیتیشن و تنفس عمیق را برای آرام ماندن دنبال کنید.
نتیجه‌گیری
انسداد قلب یک مشکل جدی است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. اما، با تشخیص زودهنگام، مراقبت تخصصی و رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توان آن را کنترل و از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم مربوط به انسداد قلب را دارید، حتماً برای دریافت مشاوره و ارزیابی‌های تخصصی به مراکز معتبر مراجعه نمایید. دکتر شیرین جوان گروه با بهره‌گیری از بهترین تجهیزات و تیم متخصصان، آماده ارائه خدمات با کیفیت و برنامه‌ریزی درمانی شخصی‌سازی شده است. هم‌اکنون وقت آن است که سلامت قلبتان را در اولویت قرار دهید!
سوالات متداول درباره انسداد قلب
آیا انسداد قلب همان حمله قلبی است؟
خیر، این دو وضعیت متفاوتند. انسداد قلب به توقف یا اختلال در سیگنال‌های الکتریکی قلب اشاره دارد، در حالی که حمله قلبی زمانی است که جریان خون به عضله قلب مسدود می‌شود و منجر به آسیب‌دیدگی بافت می‌گردد.
آیا انسداد قلب در کودکان هم ممکن است؟
بله، انسداد مادرزادی قلب ممکن است در کودکان رخ دهد، اغلب بر اثر عوامل ژنتیکی یا عیوب ساختاری در مادر طی بارداری. همچنین در کودکی به علت عفونت‌ها یا التهاب ممکن است به‌دست آید.
آیا همیشه نیاز به پیس‌میکر در انسداد قلب وجود دارد؟
خیر، در موارد خفیف، مانند انسداد درجه یک، معمولاً نیاز به پیس‌میکر نیست. اما در مراحل شدیدتر، مانند انسداد کامل (درجه سوم)، عموماً نیاز به نصب پیس‌میکر احساس می‌شود تا ریتم طبیعی حفظ گردد.
آیا انسداد قلب می‌تواند باعث ایست قلبی ناگهانی شود؟
بله، انسداد شدید، به‌ویژه در نوع درجه سوم، می‌تواند به کاهش قابل توجه ضربان قلب و در نتیجه ایست قلبی ناگهانی منجر شود، در صورت عدم درمان سریع.
آیا تمرینات ورزشی مخصوصی برای پیشگیری از انسداد قلب وجود دارد؟
ورزش‌های قلبی‌عروقی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری، مفیدند و می‌توانند سلامت قلب را تقویت کرده و خطر ابتلا را کاهش دهند. اما پیش از شروع هر برنامه ورزشی، حتماً با پزشک مشورت کنید، مخصوصاً اگر مشکلات قلبی دارید.